Xử lý nợ tiềm tàng trong giao dịch M&A

Trong quá trình thực hiện giao dịch mua bán và sáp nhập doanh nghiệp (M&A), bên mua không chỉ phải đánh giá giá trị hiện tại và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp mục tiêu, mà còn phải nhận diện và kiểm soát các rủi ro pháp lý có thể ảnh hưởng đến hiệu quả sau chuyển nhượng. Một trong những rủi ro đáng kể là khoản nợ tiềm tàng – những nghĩa vụ tài chính có thể phát sinh nhưng chưa được ghi nhận trên báo cáo tài chính hoặc không được tiết lộ đầy đủ trong hồ sơ pháp lý. Bài viết này phân tích bản chất pháp lý và cơ chế kiểm soát rủi ro liên quan đến nợ tiềm tàng trong giao dịch M&A nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên mua.

1.Khái niệm và đặc điểm pháp lý của nợ tiềm tàng

Nợ tiềm tàng (contingent liabilities) được hiểu là nghĩa vụ tài chính có thể phát sinh trong tương lai, phụ thuộc vào việc xảy ra hoặc không xảy ra của một sự kiện không chắc chắn. Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS 18) và chuẩn mực quốc tế (IAS 37), nợ tiềm tàng không được ghi nhận trong báo cáo tài chính, mà chỉ được thuyết minh nếu có khả năng ảnh hưởng trọng yếu đến tình hình tài chính của doanh nghiệp.

2.Các nguồn phát sinh nợ tiềm tàng

Nợ tiềm tàng thường không được phản ánh đầy đủ trong báo cáo tài chính, đặc biệt khi doanh nghiệp mục tiêu thiếu hệ thống kiểm soát nội bộ hoặc thực hiện kế toán không đúng chuẩn mực. Một số nguồn phát sinh nợ tiềm tàng phổ biến bao gồm:

• Tranh chấp hợp đồng

Doanh nghiệp mục tiêu có thể đang là đương sự trong các tranh chấp dân sự, thương mại, hoặc lao động đang được cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thụ lý và giải quyết. Các vụ việc này có khả năng dẫn đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại nếu bản án/phán quyết/quyết định bất lợi cho doanh nghiệp.

• Cam kết bảo lãnh tài chính

Doanh nghiệp đã từng phát hành thư bảo lãnh hoặc cam kết tài chính cho bên thứ ba (Ví dụ: Công ty con, đối tác liên doanh) nhưng chưa được tất toán. Các nghĩa vụ bảo lãnh này có thể phát sinh trách nhiệm pháp lý nếu bên được bảo lãnh không thực hiện đúng nghĩa vụ.

• Nghĩa vụ tài chính chưa ghi nhận

Một số nghĩa vụ như: khoản nợ, chi phí bảo trì, bảo hành, bồi thường thiệt hại theo hợp đồng,… có thể chưa được ghi nhận, nhưng có khả năng ảnh hưởng lớn đến tài chính sau chuyển nhượng.

• “Chi phí treo chưa phân bổ”

Chi phí treo chưa phân bổ là các khoản chi phí đã phát sinh nhưng chưa được ghi nhận vào chi phí trong kỳ kế toán hiện tại, mà được “treo” lại (tức là ghi nhận tạm thời trên bảng cân đối kế toán, thường là vào tài khoản chi phí trả trước hoặc chi phí chờ phân bổ) để phân bổ dần trong các kỳ kế toán tiếp theo, chẳng hạn như chi phí tư vấn pháp lý, quảng cáo, nghiên cứu phát triển. Việc không công bố rõ ràng các khoản chi phí này có thể làm sai lệch mức lãi/lỗ thực tế của doanh nghiệp.

3.Các cơ chế kiểm soát trong giai đoạn chuẩn bị giao dịch

• Thẩm định pháp lý

Đây là bước quan trọng để đánh giá toàn diện tình trạng pháp lý của doanh nghiệp, trong đó nội dung về công nợ cần được tập trung kiểm tra. Một số hồ sơ cần được rà soát bao gồm:

• Hợp đồng bảo lãnh, thư cam kết tài chính, các giao dịch nội bộ có liên quan đến nghĩa vụ tài chính;
• Hồ sơ các vụ kiện, tranh chấp đang trong quá trình giải quyết;
• Biên bản thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước, đặc biệt là cơ quan thuế và thanh tra tài chính;
• Các hợp đồng, đặc biệt là hợp đồng có điều khoản “trách nhiệm bồi thường” “chế tài phạt vi phạm”.
• Thẩm định tài chính kết hợp với kế toán

Luật sư cần phối hợp với kiểm toán viên và chuyên gia tài chính để phân tích các khoản chi phí chưa phân bổ, trách nhiệm phát sinh sau kỳ báo cáo, nghĩa vụ ngoài hợp đồng hoặc khoản vay nội bộ chưa được công bố minh bạch.

4.Cơ chế hợp đồng nhằm phân bổ và kiểm soát rủi ro

• Điều khoản cam đoan và bảo đảm

Bên mua nên yêu cầu bên bán quy định các cam kết sau trong hợp đồng:

• Không tồn tại nghĩa vụ tài chính hoặc nợ tiềm tàng nào ngoài các khoản đã công bố;
• Không có tranh chấp đang diễn ra có khả năng ảnh hưởng đến nghĩa vụ tài chính;
• Doanh nghiệp không đang bảo lãnh cho bất kỳ khoản vay, nghĩa vụ liên đới hoặc trách nhiệm tài chính nào của bên thứ ba mà chưa được ghi nhận chính thức.
• Điều khoản bồi thường

Bên mua nên quy định rằng nếu sau khi hoàn tất giao dịch, phát sinh nghĩa vụ tài chính chưa công bố, bên bán sẽ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại cho bên mua. Điều khoản này cần làm rõ:

• Phạm vi bồi thường;
• Thời hiệu yêu cầu bồi thường;
• Điều kiện và thủ tục xác nhận thiệt hại.
• Điều khoản giữ lại hoặc ký quỹ

Bên mua có thể thỏa thuận việc giữ lại một phần giá mua để sử dụng cho mục đích bồi thường nếu phát sinh nghĩa vụ chưa được công bố. Điều khoản này có thể được quy định theo hướng do ngân hàng hoặc tổ chức trung gian uy tín thực hiện, kèm theo cơ chế giải ngân cụ thể.

Nợ tiềm tàng là yếu tố tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng trong giao dịch M&A, có thể gây ảnh hưởng lớn đến kế hoạch tài chính và chiến lược hậu sáp nhập. Việc xử lý các khoản nợ này không thể chỉ dựa trên sự thiện chí giữa các bên, mà cần có hợp đồng chặt chẽ, hệ thống thẩm định chuyên sâu và sự phối hợp đồng bộ giữa các chuyên gia pháp lý – tài chính. Chỉ khi đó, giao dịch M&A mới thực sự trở thành đòn bẩy cho tăng trưởng thay vì trở thành rủi ro tiềm tàng cho bên mua.

Trên đây là bài viết nằm trong loạt bài “Xử lý nợ tiềm tàng trong giao dịch M&A”, tập trung vào việc xử lý nợ tiềm tàng trong các giao dịch M&A. Trường hợp có vấn đề cần trao đổi, vui lòng liên hệ với TNTP để được hỗ trợ kịp thời.

Trân trọng,