Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng do một bên vi phạm nghĩa vụ

Trong thực tiễn thực hiện hợp đồng, không hiếm trường hợp một bên không thực hiện đúng nghĩa vụ đã cam kết. Khi đó, bên bị vi phạm có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên, quyền này chỉ phát sinh và có hiệu lực khi đáp ứng đầy đủ điều kiện và trình tự theo hợp đồng hoặc theo quy định pháp luật. Qua bài viết này, Luật sư của TNTP sẽ phân tích cụ thể về khái niệm, điều kiện và hậu quả pháp lý của việc đơn phương chấm dứt hợp đồng do một bên vi phạm nghĩa vụ.

1.Đơn phương chấm dứt hợp đồng là gì?

Căn cứ quy định tại Điều 428 Bộ luật Dân sự 2015, đơn phương chấm dứt hợp đồng là hành vi pháp lý đơn phương của một bên trong quan hệ hợp đồng, nhằm kết thúc việc thực hiện hợp đồng trước thời hạn. Trường hợp phổ biến là khi một bên vi phạm nghĩa vụ nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hoặc mục đích giao kết hợp đồng của bên còn lại.

2.Điều kiện để đơn phương chấm dứt hợp đồng do bên kia vi phạm nghĩa vụ

Để đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng, bên đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng phải chứng minh được các điều kiện sau đây:

(i) Có hành vi vi phạm nghĩa vụ

Hành vi bao gồm 2 dạng là hành động hoặc không hành động. Theo đó, hành vi vi phạm nghĩa vụ có thể là không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ hoặc không đúng thời hạn theo quy định trong hợp đồng hoặc theo quy định pháp luật.

(ii) Vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trong hợp đồng

Tính “nghiêm trọng” trong hành vi vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng được quy định trong Bộ luật Dân sự 2015. Căn cứ quy định tại Khoản 2 Điều 423 Bộ luật Dân sự 2015, hành vi vi phạm nghĩa vụ của một bên trong hợp đồng dẫn tới hệ quả là bên kia không đạt được mục đích của việc giao kết hợp đồng thì xem là vi phạm nghiêm trọng nghĩa trong hợp đồng.

Thế nhưng, để chứng minh một bên vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trong hợp đồng trên thực tế thì rất khó khăn vì việc đánh giá mục đích của việc giao kết hợp đồng trên thực tế còn phải dựa vào nhiều yếu tố như: Cảm quan của mỗi bên trong hợp đồng, đối tượng của hợp đồng, hậu quả pháp lý từ hành vi vi phạm,… Theo đó, việc đánh giá vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trong hợp đồng sẽ rất khó khăn khi trong hợp đồng không quy định chi tiết, cụ thể về mục đích của hợp đồng hay các hành vi vi phạm nghĩa vụ nghiêm trọng có thể bị đơn phương chấm dứt hợp đồng

(iii) Tuân thủ đúng thủ tục đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng

Căn cứ quy định tại Khoản 2 Điều 428 Bộ luật Dân sự 2015, bên chấm dứt phải gửi thông báo bằng văn bản cho bên còn lại. Việc chấm dứt chỉ có hiệu lực từ khi bên kia nhận được thông báo. Nếu không thực hiện thông báo hoặc đơn phương ngừng thực hiện hợp đồng mà không có căn cứ, bên chấm dứt có thể bị coi là vi phạm nghĩa vụ.

Như vậy, để đơn phương chấm dứt hợp đồng thì phải xuất hiện hành vi vi phạm nghiêm trọng trong hợp đồng của một bên và bên còn lại phải thông báo đơn phương chấm dứt hợp đồng cho bên vi phạm. Theo đó, bên vi phạm không nhận thông báo thì hợp đồng chưa được xem là chấm dứt (trừ trường hợp bên vi phạm biết hoặc phải biết việc bên kia đã thông báo đơn phương chấm dứt hợp đồng).

3.Hậu quả pháp lý của việc đơn phương chấm dứt hợp đồng

Căn cứ quy định tại Khoản 3 Điều 428 Bộ luật Dân sự 2015, hợp đồng bị đơn phương chấm dứt thực hiện kể từ thời điểm bên vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ hợp đồng nhận được thông báo chấm dứt thực hiện hợp đồng. Theo đó, các bên sẽ không cần thực hiện nghĩa vụ hợp đồng nữa, tuy nhiên một quy định của hợp đồng vẫn sẽ được bảo lưu để giải quyết các hậu quả của việc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng. Cụ thể:

(i) Chấm dứt nghĩa vụ hợp đồng

Hợp đồng chấm dứt từ thời điểm có hiệu lực của việc chấm dứt. Các nghĩa vụ chưa thực hiện không còn giá trị, trừ các nghĩa vụ phát sinh trước thời điểm chấm dứt hoặc được quy định tiếp tục có hiệu lực sau khi hợp đồng kết thúc (như bảo mật, thanh lý…).

(ii) Bồi thường thiệt hại

Căn cứ quy định tại Điều 360 và 361 Bộ luật Dân sự 2015, nếu hành vi vi phạm gây thiệt hại cho bên còn lại, bên vi phạm phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, bao gồm cả tổn thất thực tế và khoản lợi ích bị mất.

(iii) Phạt vi phạm hợp đồng

Điều khoản phạt vi phạm vẫn sẽ được bảo lưu trong trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng. Theo đó, bên vi phạm nghĩa vụ hợp đồng vẫn phải trả tiền phạt vi phạm cho bên bị vi phạm.

(iv) Hoàn trả và thanh toán

Nếu hợp đồng đã thực hiện một phần, các bên có trách nhiệm hoàn trả cho nhau phần nghĩa vụ chưa hoàn thành (ví dụ: trả lại tiền cọc tương ứng với phần công việc chưa thực hiện trong hợp đồng dịch vụ hay trả lại tài sản thuê, mượn,…)

Như vậy, việc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng là một công cụ pháp lý hữu hiệu để bảo vệ quyền lợi chính đáng của bên bị vi phạm. Tuy nhiên, để thực hiện đúng và tránh rủi ro pháp lý, các bên cần đánh giá chính xác mức độ vi phạm, chuẩn bị đầy đủ hồ sơ – chứng cứ liên quan, và tuân thủ đúng quy trình pháp lý về thông báo và xử lý hệ quả sau khi chấm dứt hợp đồng. Đặc biệt, các bên nên quy định chi tiết trong hợp đồng về điều kiện đơn phương chấm dứt nhằm tránh khó khăn khi chứng minh hành vi vi phạm. Đồng thời, điều này tạo cơ sở để thu hồi các khoản thiệt hại, tiền phạt vi phạm và nghĩa vụ đã hoàn thành nhưng chưa được thanh toán.

Theo đó, trước khi đơn phương chấm dứt hợp đồng – đặc biệt với các hợp đồng có giá trị lớn hoặc nội dung phức tạp – các bên nên tham khảo ý kiến tư vấn pháp lý để bảo đảm việc chấm dứt được thực hiện hợp pháp, hiệu quả và hạn chế rủi ro tranh chấp phát sinh.

Trên đây là bài viết “Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng do một bên vi phạm nghĩa vụ” do Luật sư của TNTP biên soạn. Rất mong bài viết sẽ đem lại hữu ích cho Quý Độc giả.

Trân trọng,