Cơ chế giải quyết tranh chấp trong giao dịch M&A: Trọng tài thương mại và Tòa án

30 June, 2025 | TNTP LAW | Kiến Thức Pháp Luật

Tranh chấp trong giao dịch mua bán và sáp nhập doanh nghiệp (M&A) có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả và giá trị của thương vụ. Sau khi nhận diện được nguyên nhân và giai đoạn phát sinh tranh chấp, doanh nghiệp cần lựa chọn và áp dụng cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp. Nối tiếp bài viết trước, bài viết này sẽ tiếp tục phân tích các cơ chế giải quyết tranh chấp còn lại trong giao dịch M&A là Trọng tài thương mại và Tòa án. Đồng thời, bài viết cũng đưa ra các đánh giá so sánh, từ đó đề xuất khuyến nghị nhằm hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn cơ chế tối ưu ngay từ khi soạn thảo hợp đồng M&A.

1.Trọng tài thương mại

Trọng tài được đánh giá là cơ chế phù hợp với giao dịch M&A, đặc biệt là các giao dịch có yếu tố nước ngoài hoặc yêu cầu bảo mật cao. Theo Luật Trọng tài thương mại 2010, điều kiện tiên quyết để được giải quyết bằng trọng tài là phải có thỏa thuận trọng tài hợp pháp được ghi nhận trong hợp đồng hoặc văn bản riêng biệt. Các bên nên quy định rõ về số lượng trọng tài viên, trung tâm trọng tài (VIAC, SIAC, HKIAC,…), luật áp dụng, địa điểm và ngôn ngữ trọng tài.

Ưu điểm của trọng tài là thủ tục xét xử linh hoạt, nhanh gọn, tính bảo mật cao, đặc biệt phù hợp với các doanh nghiệp niêm yết hoặc có yếu tố bí mật công nghệ. Đồng thời, phán quyết trọng tài có hiệu lực chung thẩm và có thể được công nhận và thi hành tại nước ngoài nếu đáp ứng các quy định tại Công ước New York 1958. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nêu trên, cơ chế trọng tài cũng tồn tại một số hạn chế nhất định, chẳng hạn: Chi phí trọng tài thường cao hơn so với chi phí tố tụng tại tòa án; Khả năng cưỡng chế bằng các biện pháp khẩn cấp tạm thời còn hạn chế, do trong một số trường hợp việc áp dụng các biện pháp này vẫn phải có sự hỗ trợ từ tòa án; Phán quyết trọng tài có thể bị tuyên hủy theo quy định pháp luật tố tụng dân sự và trọng tài thương mại.

2.Tòa án

Trong trường hợp hợp đồng không có điều khoản trọng tài hoặc tranh chấp phát sinh ngoài phạm vi hợp đồng (Ví dụ: Tranh chấp cổ đông, điều lệ công ty), tòa án có thể là cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Doanh nghiệp nên lựa chọn tòa án làm cơ chế giải quyết tranh chấp thay vì trọng tài trong một số trường hợp đặc thù, cụ thể như sau:

Khi doanh nghiệp cần yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, chẳng hạn như phong tỏa tài khoản ngân hàng, kê biên tài sản đang tranh chấp, tạm dừng việc chuyển nhượng cổ phần hoặc phần vốn góp trong thời gian giải quyết tranh chấp. Khi giải quyết theo cơ chế trọng tài, các bên cũng có thể yêu cầu áp dụng các biện pháp này, tuy nhiên trong thực tiễn, tòa án có thẩm quyền rộng hơn và khả năng thi hành trực tiếp cao hơn.
Khi tranh chấp phát sinh liên quan đến quyết định hành chính, giấy phép đầu tư hoặc phê duyệt chủ trương đầu tư, theo pháp luật hiện hành, chỉ Tòa án có thẩm có quyền tuyên hủy các quyết định này.

Tuy nhiên, các bên cũng cần cân nhắc kỹ vì quá trình tố tụng tại tòa thường kéo dài, công khai, có thể gây ảnh hưởng đến danh tiếng thương mại và tính bảo mật thông tin của thương vụ. Việc xác định đúng tòa án có thẩm quyền xét xử là điều kiện tiên quyết để tránh bị chuyển đơn khởi kiện. Các bên có thể thỏa thuận lựa chọn tòa án giải quyết tranh chấp trong hợp đồng theo nơi có trụ sở của bị đơn theo Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 hoặc nơi hợp đồng được thực hiện giải quyết theo Điều 40 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Ngoài ra, việc xác định luật áp dụng (luật Việt Nam hoặc nước ngoài) cũng cần được làm rõ nếu có yếu tố nước ngoài.

3.Đề xuất lựa chọn cơ chế giải quyết tranh chấp

Không có cơ chế nào là tối ưu tuyệt đối trong mọi trường hợp. Do vậy, doanh nghiệp nên thiết kế “điều khoản phân tầng giải quyết tranh chấp” với trình tự như sau: Thương lượng bắt buộc – Hòa giải trong thời hạn xác định – Trọng tài (hoặc tòa án nếu không có thỏa thuận trọng tài). Cách tiếp cận này giúp tối ưu hóa khả năng tự giải quyết tranh chấp của các bên trước khi chuyển sang phương thức khác. Đồng thời, doanh nghiệp cần lưu ý việc xây dựng hồ sơ pháp lý rõ ràng, có sự thống nhất giữa hợp đồng M&A với các tài liệu khác (NDA, MoU, LOI,…).

Tranh chấp trong giao dịch M&A là hệ quả tất yếu của một quá trình thương lượng và thực hiện hợp đồng mang tính chiến lược, thường có giá trị lớn, kéo dài trong thời gian và chịu sự điều chỉnh bởi nhiều luật khác nhau. Tuy nhiên, trong thực tiễn hành nghề, phần lớn tranh chấp có thể được hạn chế nếu các bên thực hiện tốt các nguyên tắc quản trị rủi ro pháp lý, bao gồm việc chuẩn hóa hợp đồng, nâng cao chất lượng thẩm định pháp lý, lựa chọn đúng cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp và duy trì sự đồng hành của đội ngũ tư vấn pháp lý xuyên suốt quá trình.

Trên đây là bài viết “Cơ chế giải quyết tranh chấp trong giao dịch M&A: Trọng tài thương mại và Tòa án” mà TNTP gửi đến bạn đọc. Trường hợp có vấn đề cần trao đổi, vui lòng liên hệ với TNTP để được hỗ trợ kịp thời.

Trân trọng,