Tiếng Latin được sử dụng khá phổ biến trong nhiều hệ thống pháp luật trên thế giới do nhiều yếu tố lịch sử và chính trị và tính chính xác trong việc định nghĩa các sự kiện, tình huống pháp lý. Tại Việt Nam, nhiều thuật ngữ Latin cũng đã được thể hiện thành các điều luật trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật. Trong bài viết này, luật sư của TNTP sẽ phân tích Nguyên tắc ab anitio nullum semper nullum – một trong những nguyên tắc quy định về điều kiện có hiệu lực và vô hiệu của một giao dịch dân sự.
1. Nguyên tắc “ab anitio nullum semper nullum” là gì
Trong tiếng Latin, ab anitio nullum semper nullum có nghĩa là: “vô hiệu từ đầu, luôn luôn vô hiệu”. Đây là một nguyên tắc được áp dụng các giao dịch dân sự. Nguyên tắc này chỉ ra rằng nếu một hành động, thỏa thuận hoặc hợp đồng ngay từ thời điểm xác lập đã thuộc các trường hợp giao dịch vô hiệu thì sẽ luôn bị coi là giao dịch vô hiệu, và giao dịch đó không có bất cứ giá trị pháp lý nào tại thời điểm xác lập do giao dịch vô hiệu đó được coi là “không tồn tại”.
Nguyên tắc ab anitio nullum semper nullum được áp dụng nhằm đảm bảo điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự phải được thỏa mãn để được công nhận hiệu lực của giao dịch. Ngoài ra, nguyên tắc này cũng góp phần bảo vệ pháp luật và hạn chế các giao dịch hoặc hợp đồng có nội dung hoặc đối tượng trái với quy định của pháp luật hoặc đạo đức xã hội. Nguyên tắc này cũng được dùng để bảo vệ quyền lợi của các bên trong trường hợp các yếu tố cơ bản để một giao dịch có hiệu lực không được đáp ứng từ thời diểm xác lập.
2. Nguyên tắc Ab anitio nullum semper nullum trong pháp luật Việt Nam
Pháp luật Việt Nam cũng đã áp dụng tinh thần của nguyên tắc Ab anitio nullum semper nullum trong một số quy định về xác định giao dịch dân sự vô hiệu, cụ thể:
• Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều kiện có hiệu lực
Điều 122 Bộ luật Dân sự 2015 quy định giao dịch dân sự không có một trong các điều kiện được quy định tại Điều 117 của Bộ luật này thì vô hiệu, trừ trường hợp Bộ luật này có quy định khác. Các điều kiện bao gồm: (i) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập; (ii) Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện; (iii) Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; (iv) Đáp ứng điều kiện về hình thức trong trường hợp luật có quy định.
• Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cầm của luật, trái đạo đức xã hội
Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015 quy định giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội.
Điều cấm của luật là những quy định của luật không cho phép chủ thể thực hiện những hành vi nhất định. Đạo đức xã hội là những chuẩn mực ứng xử chung trong đời sống xã hội, được cộng đồng thừa nhận và tôn trọng. Quy định này đảm bảo một giao dịch dân sự không được vi phạm điều kiện về chủ thể và đạo đức trong xã hội.
• Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo
Giả tạo là việc thực hiện một giao dịch nhằm che một giao dịch dân sự khác. Trường hợp các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì theo quy định tại Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, giao dịch dân sự giả tạo vô hiệu, còn giao dịch dân sự bị che giấu vẫn có hiệu lực. Trường hợp xác lập giao dịch dân sự giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch dân sự đó vô hiệu. Quy định này đảm bảo tính trung thực trong nội dung của giao dịch, tránh việc một giao dịch dân sự được thực hiện nhằm che dấu mục đích thật sự có thể gây ảnh hưởng đến quyền lợi các bên trong giao dịch hoặc các chủ thể khác được pháp luật bảo vệ.
• Giao dịch vô hiệu do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, thực hiện
Điều 125 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Giao dịch dân sự vô hiệu do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, thực hiện. Quy định này đảm bảo đối tượng thực hiện giao dịch phải có đủ nhận thức về hành vi của mình do các đối tượng trên đều là các đối tượng phụ thuộc và thuộc nhóm yếu thế trong xã hội.
• Giao dịch vô hiệu do nhầm lẫn
Điều 126 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Giao dịch dân sự vô hiệu do bị nhầm lẫn. Việc một giao dịch được xác lập nhưng không đạt được mục đích của giao dịch đó do nhầm lẫn của các bên thì sẽ vô hiệu.
• Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép
Điều 127 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép. Việc một trong các bên trong giao dịch không giao dịch một các tự nguyện sẽ luôn khiến hợp đồng vô hiệu vì điều này xâm phạm quyền lợi của đối tượng giao kết hợp đồng.
• Giao dịch dân sự vô hiệu do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình
Điều 128 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Giao dịch dân sự vô hiệu do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình. Nhiều đối tượng thực hiện giao dịch nhưng đang ở trạng thái không có khả năng nhận thức và làm chủ hành vi của mình sẽ dẫn đến giao dịch dân sự không đảm bảo quyền lợi của chính họ hoặc những người khác. Do đó các giao dịch như vậy sẽ vô hiệu.
• Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức
Điều 129 Bộ luật Dân sự 2015 về Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức. Một số giao dịch cần thiết phải đảm bảo về mặt hình thức mới có hiệu lực pháp lý, ví dụ như các giao dịch về bất động sản có giá trị lớn và không dễ dàng để người dân có thể biết được chính xác thông tin giao dịch. Việc đảm bảo điều kiện hình thức là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của các bên.
• Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
Khoản 1 Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015 quy định giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập. Hệ quả này đã thể hiện chính xác nguyên tắc khi các giao dịch dân sự nếu rơi vào trường hợp vô hiệu sẽ không có hiệu lực, không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên kể từ thời điểm được xác lập.
Từ những nội dung trên, có thể thấy pháp luật Việt Nam đã ghi nhận tinh thần của Nguyên tắc Ab anitio nullum semper nullum tại các điều khoản liên quan đến việc xác định giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu.
Trên đây là bài viết của luật sư TNTP về chủ đề “Nguyên tắc Ab anitio nullum semper nullum trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”. Mong rằng bài viết trên đem lại giá trị cho các độc giả.
Trân trọng,
