Trong những năm vừa qua, tình trạng chủ đầu tư “om tiền” của các đơn vị nhà thầu không còn là một việc xa lạ, có nhiều trường hợp cả chục năm cũng vẫn chưa được nghiệm thu thanh toán. Vấn đề này nghiêm trọng đến mức trong năm 2022 Lãnh đạo VACC (Hiệp hội các nhà thầu Xây dựng Việt Nam) và Lãnh đạo VCCI (Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam) đã phải tổ chức hội thảo giúp các doanh nghiệp giải quyết vướng mắc nhưng cho tới nay nhiều nhà thầu vẫn chưa tìm được cho mình một lối thoát khỏi vòng xoay của các chủ đầu tư. Trước hiện trạng như vậy, dưới tư cách của một đơn vị tư vấn luật chuyên nghiệp, hôm nay TNTP sẽ đưa quý độc giả tới với bài viết “Một số cách trì hoãn thanh toán nợ của chủ đầu tư và giải pháp”.
1. Một số cách trì hoãn thanh toán nợ của chủ đầu tư
• Trì hoãn nghiệm thu công việc
Một trong những phương án thường được chủ đầu tư sử dụng nhất là trì hoãn, không nghiệm thu công việc như với các lý do như: yêu cầu điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung hồ sơ nghiệm thu hay kiểm tra khắt khe quá mức về chất lượng công việc và yêu cầu nhà thầu sửa chữa.
Tuy rằng hầu hết các hạng mục công việc trong xây dựng đều có quy định về tiêu chuẩn nhưng chủ đầu tư vẫn lấy lý do chưa đảm bảo “thẩm mỹ” để tiếp tục yêu cầu nhà thầu tiếp tục sửa và hoàn thiện công trình. Điều này không chỉ kéo dài thời gian trì hoãn thanh toán mà còn khiến cho nhà thầu tốn thêm nhiều chi phí và nhân lực sửa chữa trước khi có thể trình hồ sơ nghiệm thu và thanh toán công nợ.
• Trì hoãn với lý do chủ đầu tư gặp khó khăn tài chính.
Trong quá trình ký kết hợp đồng, chủ đầu tư thường đưa ra những lời hứa hẹn hấp dẫn về điều kiện thanh toán tuy nhiên tới thời điểm nhà thầu yêu cầu thanh toán thì chủ đầu tư trì hoãn với lý do gặp khó khăn trong việc điều tiết dòng tiền hoặc vốn hiện đã cạn kiệt. Với lý do đó, chủ đầu tư trì hoãn thanh toán khoản nợ cho nhà thầu trong thời gian dài với hứa hẹn cần thời gian để có thể xoay được dòng tiền.
Bên cạnh đó, những dự án được hình thành từ nhiều nguồn vốn đầu tư, tài trợ từ bên thứ ba, dòng tiền sẽ không được ổn định do đó chủ đầu tư hoàn toàn có thể kéo dài thời hạn thanh toán với lý do chậm nhận được khoản vốn cũng như khoản tài trợ gây nhiều khó khăn cho nhà thầu thực hiện các công việc tiếp theo.
• Sử dụng các điều khoản không rõ ràng trong hợp đồng
Có những Hợp đồng đưa ra những quy định mơ hồ và không rõ ràng dẫn đến không xác định được thời điểm, điều kiện cụ thể khi nào chủ đầu tư bắt buộc phải thanh toán. Mục đích của việc này là tạo lợi thế cho chủ đầu tư viện lý do trì hoãn ngắn hoặc dài hạn hay thậm chí từ chối thanh toán đối các phần công việc không thể thống nhất giải quyết.
Không những vậy, chủ đầu tư yêu cầu các tài liệu, hồ sơ không được quy định trong Hợp đồng gây khó khăn cho Nhà thầu trong bước nộp hồ sơ đề nghị thanh toán khiến cho việc thanh toán trở lên phức tạp hơn, kéo dài hơn.
• Không thực hiện bảo lãnh thanh toán
Bảo lãnh thanh toán là một cơ chế hữu hiệu được các nhà thầu sử dụng nhằm giảm thiểu tối đa việc chủ đầu tư chậm thanh toán. Tuy nhiên trên thực tế, trong hầu hết các thỏa thuận, chủ đầu tư thường ở “cửa trên” và các nhà thầu sẽ phải tuân theo sự sắp xếp của chủ đầu tư. Thậm chí trong nhiều dự án nhà thầu lại là người phải đứng ra thực hiện bảo lãnh mới có thể ký hợp đồng thi công dự án.
Mặt khác chủ đầu tư vẫn sẽ chấp nhận bảo lãnh thanh toán nhưng với hạn mức bảo lãnh thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu để thực hiện dự án với mục đích giữ chân nhà thầu nhưng vẫn có phần lớn dòng tiền để thực hiện các hoạt động khác của doanh nghiệp. Trong trường hợp này, tuy rằng nhà thầu sẽ nhận được một phần khoản tiền thanh toán nhưng sẽ phải tiếp tục đợi một khoảng thời gian dài cho tới khi chủ đầu tư có dòng tiền để hoàn tất thanh toán những khoản tiền còn lại.
• Trì hoãn thông qua việc giải quyết tranh chấp
Trường hợp đã sử dụng tất cả các cách trì hoãn đã nêu trên, Chủ đầu tư vẫn có thể tiếp tục trì hoãn khoản nợ thêm một vài năm bằng cách thông qua việc thực hiện giải quyết tranh chấp tại cơ quan có thẩm quyền.
Trên thực tế, quá trình giải quyết tranh chấp tại Tòa án kể từ khi khởi kiện cho tới khi có bản án có hiệu lực pháp luật có thể kéo dài một vài năm. Sau khi có bản án có hiệu lực pháp luật, nếu chủ đầu tư không chủ động thi hành bản án, Nhà thầu tiếp tục phải nộp đơn yêu cầu thi hành án tới cơ quan thi hành án có thẩm quyền để tiến hành thu hồi khoản nợ. Và như vậy, việc thanh toán khoản nợ bị trì hoãn kéo dài rất nhiều năm, gây tổn thất cho Nhà Thầu.
2. Hậu quả của việc bị trì hoãn thanh toán
• Ảnh hưởng đến dòng tiền của nhà thầu
Không phải mọi nhà thầu đều có nguồn vốn lớn như chủ đầu tư do đó việc duy trì dòng tiền liên tục để có thể tiếp tục thực hiện các dự án khác là hết sức cần thiết. Bên cạnh đó dòng tiền bị ngắt quãng cũng dẫn đến các tình trạng nợ lương nhân công, thiết hụt vật tư, chi phí bảo hiểm, chậm tiến độ trả nợ vay vốn ngân hàng,…. gây ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của nhà thầu.
• Giảm chất lượng và tiến độ công trình
Bên cạnh việc ảnh hưởng tới dòng tiền của nhà thầu, dự án cũng sẽ trực tiếp bị ảnh hưởng khi không có đủ nhân lực, vật tư để thực hiện đúng tiến độ. Trong nhiều trường hợp, các bộ phận của dự án như đổ móng, sơn bảo vệ nếu không được thi công liên tục sẽ không chỉ dẫn đến chậm tiến độ mà còn ảnh hưởng tới cấu trúc, thẩm mỹ của toàn công trình. Điều này không chỉ gây khó khăn cho nhà thầu trong quá trình thực hiện thi công mà còn ảnh hưởng tới việc nghiệm thu và bàn giao sản phẩm công trình.
• Tăng chi phí phát sinh và rủi ro pháp lý
Đa số các nhà thầu hiện nay tại Việt Nam đều là các nhà thầu tầm trung và nhỏ do đó trong quá trình thu hồi công nợ, nhà thầu phải vay tiền để trang trải chi phí duy trì hoạt động của công ty cũng như để có nguồn vốn thực hiện các công trình khác đảm bảo hoạt động kinh doanh. Đồng thời nhà thầu cũng phải bỏ ra các khoản chi phí không nhỏ để thuê đơn vị luật sư giải quyết tranh chấp với chủ đầu tư trong quá trình thu hồi công nợ.
• Ảnh hưởng tới uy tín, đối tác doanh nghiệp
Đa số các trường hợp chủ đầu tư và nhà thầu xảy ra tranh chấp về thanh toán khoản công nợ thường sẽ khá căng thẳng và khó có thể tiếp tục hợp tác trong tương lai. Bên cạnh đó, cũng sẽ tạo cơ hội cho các doanh nghiệp đối thủ có cơ hội “chơi xấu” làm giảm uy tín của nhà thầu. Và trên thực tế, hiện trạng này đã có xảy ra trên phạm vi rộng khiến cho cái nhìn về đơn vị thi công xây dựng nói riêng và toàn ngành xây dựng nói chung không được tích cực.
3. Cách phòng tránh rủi ro từ đầu
• Ký kết hợp đồng rõ ràng và chặt chẽ
Nhà thầu cần rà soát, yêu cầu sửa đổi hợp đồng sao cho rõ ràng và chặt chẽ hơn, đặc biệt đối với các điều khoản quy định về tiêu chuẩn sản phẩm, thời hạn thi công, tạm ứng, bảo đảm, nghiệm thu và các điều khoản quy định về giải quyết tranh chấp hợp đồng. Trường hợp nhà thầu cảm thấy chưa hoàn toàn an tâm về các rủi ro tiềm ẩn, các đơn vị luật sư, tư vấn pháp lý sẽ là sự lựa chọn hàng đầu để các nhà thầu tin dùng.
• Sử dụng các biện pháp bảo lãnh thanh toán
Nhà thầu có thể yêu cầu chủ đầu tư cung cấp bảo lãnh thanh toán từ các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính nhằm bảo đảm nguồn tiền. Tuy nhiên, nhà thầu cần lưu ý thống nhất và quy định rõ con số cũng như quy định rõ về các trường hợp được nhận bảo lãnh. Đây là biện pháp hữu hiệu giúp nhà thầu bảo vệ quyền lợi và giảm thiểu rủi ro.
• Thực hiện thanh toán theo từng phần công việc
Có rất nhiều cách để có thể thanh toán nhưng trong số đó thanh toán từng phần công việc hay thanh toán dựa trên tiến độ hoàn thành sẽ là phương án hữu hiệu nhất. Lý do là bởi nhà thầu sẽ có dòng tiền duy trì công việc ổn định và chủ đầu tư cũng sẽ có thể điều chỉnh dòng tiền chi trả cho nhiều công việc khác, tạo điều kiện thuận lợi cho cả hai bên.
• Theo dõi sát sao và ghi nhận tiến độ công trình
Không chỉ đơn vị tư vấn giám sát là bên duy nhất theo dõi và xác nhận chi tiết tiến độ thi công mà chính nhà thầu cũng cần thực hiện các công việc này. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho quá trình nghiệm thu sản phẩm cũng như trong trường hợp xấu nhất là các bên xảy ra tranh chấp, nhà thầu có thể sử dụng những hình ảnh, báo cáo, xác nhận của các bên để làm căn cứ chứng minh về công việc đã được hoàn thành đúng tiến độ và chất lượng.
Bài toán hợp tác kinh doanh luôn là một vấn đề nhức nhối trong xã hội đặc biệt là vấn đề thanh toán công nợ. Do đó để bảo vệ được tối đa quyền và lợi ích của mình, các đơn vị nhà thầu cần thực hiện nhiều nhất có thể các biện pháp phòng tránh trên đây. Trong phần hai của chủ đề này, TNTP sẽ phân tích rõ hơn con bài ẩn sau sự chậm trễ trong thanh toán của chủ đầu tư và đồng thời đưa ra các biện pháp giúp các nhà thầu có cái nhìn rõ hơn và tìm ra được định hướng tháo gỡ khó khăn của doanh nghiệp.
